Wat schuilt er in onze darmen?

Het merkwaardige geval van toenemende darmkankergevallen bij jongvolwassenen

door Katarína Balážová, April 4 2022

Maart was de Europese Maand voor bewustmaking van dikkedarmkanker. Deze maand was bedoeld om aandacht te vragen voor op de op één na dodelijkste vorm van kanker in Europa, die meestal de dikke darm treft. Terwijl Europese regeringen hebben geïnvesteerd in uitgebreide screeningprogramma’s voor ouderen, heeft de ziekte nu wetenschappers verbaasd door ook bij de jongere bevolking de kop op te steken. Zozeer zelfs dat mensen van in de dertig nu twee keer zoveel kans hebben om dikkedarmkanker te ontwikkelen dan midden de jaren vijftig. De onderliggende oorzaak van de verschuiving naar mensen onder de 50 blijkt echter nogal verwarrend te zijn. Gelukkig brengt recent onderzoek ons dichter bij het begrijpen van dit fenomeen, omdat het suggereert dat er een aanwijzing zou kunnen liggen in de darmmicrobiota .

Op elk moment zijn er ongeveer 40 biljoen schimmels, bacteriën en virussen – gezamenlijk bekend als de microbiota – in ons lichaam aanwezig, ongeveer 10 biljoen meer dan onze eigen lichaamscellen. Hoewel onzichtbaar voor het menselijk oog, werkt de darmmicrobiota hard om ieder van ons in leven te houden. Het helpt ons voedingsstoffen uit voedsel op te nemen, ondersteunt onze immuniteit en houdt de darmen gezond (zie onderstaande foto). Hoewel deze microscopische werkers meestal nuttig zijn, kunnen ze ook betrokken zijn bij de ontwikkeling van ziekten, zoals dikkedarmkanker.

De vele rollen van de darmmicrobiota bij het gezond houden van ons en onze darmen.

Dr. Marcel de Zoete, medisch microbioloog in het UMC Utrecht legt uit: “Er is een heel grote rol van darmmicrobiota bij dikkedarmkanker. Er zijn bepaalde soorten bacteriën die gifstoffen produceren waarvan we weten dat ze kanker veroorzaken.” Dikkedarmkanker is een van de dodelijkste kankersoorten, zowel in Europa als wereldwijd. De ontwikkeling ervan begint met een onschuldig gezwel in de darm en het duurt meestal lang voordat het daadwerkelijk kanker wordt (zie de foto hieronder). Daarom wordt de ziekte meestal beschouwd als een vorm van kanker bij ouderen.

Het zijn dan ook mensen boven de 55 jaar die worden opgenomen in de screeningprogramma’s die door de Europese gezondheidsraden worden georganiseerd. Deze screeningprogramma’s beginnen nu vruchten af te werpen – zij slagen erin deze kanker te ontdekken in de eerste fasen, die minder behandeling vergen. “We hebben meer lokale excisies in plaats van het verwijderen van grote delen van de darm, en we hebben minder patiënten bij wie de kanker op het moment van ontdekken al door het lichaam is uitgezaaid, zodat ze minder chemotherapie nodig hebben,” zegt dr. Iris Nagtegaal, hoogleraar gastro-intestinale pathologie aan het UMC Radboud. Met haar expertise stuurt zij het Nederlandse bevolkingsonderzoeksprogramma aan. Ondanks het positieve nieuws hebben kankerwetenschappers de laatste tijd ook een merkwaardige verschuiving geconstateerd – het zijn de jongeren onder de 50 die steeds vaker door deze ziekte worden getroffen.

In 2020 kwam darmkanker bij jongvolwassenen in de schijnwerpers te staan door de dood van Chadwick Boseman. Boseman was een acteur, meest bekend vanwege zijn rol als Black Panther. Hij vocht vier jaar lang in stilte tegen deze ziekte, maar bezweek er op 43-jarige leeftijd aan. Europese studies die informatie over dit fenomeen verzamelen, melden dat het aantal gevallen van dikkedarmkanker bij jongere volwassenen van 20-39 jaar elk jaar met ongeveer 6% toeneemt. In andere delen van de wereld, zoals Canada, Australië, China en de VS – het geboorteland van Boseman – doet zich dezelfde verschuiving voor. Een intensieve zoektocht naar antwoorden op de vraag waarom dit gebeurt, wijst nu in de richting van de darmmicrobiota als een van de potentiële boosdoeners.

Vreemd genoeg merken kankerwetenschappers ook op dat dikkedarmkanker bij jongeren anders lijkt te zijn dan bij ouderen, omdat er een veel agressievere behandeling voor nodig is. In 2021 vergeleken wetenschappers van de Fudan-universiteit in Sjanghai ontlasting van jonge en oude patiënten. Zij ontdekten dat ouderen andere bacteriën in de darmen hadden dan jongeren. We weten niet hoe dit rechtstreeks verband houdt met de oorzaken van dikkedarmkanker. Maar de mogelijkheid om verschillende microbiota in verband te brengen met een risico voor deze ziekte in verschillende leeftijdsgroepen zou uiteindelijk kunnen leiden tot “een geheel nieuwe manier van denken over het opsporen van kanker, of het doen van bevolkingsonderzoek,” legt Nagtegaal uit. Hoe kunnen darmmicrobiota precies een rol spelen in dikkedarmkanker bij jongvolwassenen?

De darmmicrobiota is zeer gevoelig voor veranderingen in onze levensstijl en ons gedrag. Zoals Nagtegaal opmerkt: “Er is tegenwoordig minder activiteit, mensen werken de hele dag achter de computer, dus dat is echt een risico voor allerlei ziekten en misschien ook voor dikkedarmkanker.” De darmmicrobiota kan inderdaad niet alleen negatief worden beïnvloed door een inactieve levensstijl, maar ook door gewoonten als roken, alcohol drinken of het zogenaamde westerse dieet. Dit dieet is rijk aan rood bewerkt vlees, suiker en vet (zie foto hieronder).

“Het eten van veel rood vlees wordt algemeen als slecht beschouwd omdat microbiota het omzetten in toxische verbindingen,” specificeert de Zoete. Hij vermeldt ook dat, hoewel dit geen zwart-wit situatie is, door bacteriën geproduceerde toxines inderdaad de weegschaal in de richting van kanker kunnen doen doorslaan, zelfs bij jonge mensen. Hoewel preventie door middel van goede voeding en een actieve levensstijl misschien onze beste kans is, worden er veel therapieën voor darmkanker ontwikkeld om ons te helpen de ziekte te bestrijden als deze zich eenmaal manifesteert.

In de darm: Onze levensstijl en eetgewoonten kunnen een negatieve invloed hebben op de darmmicrobiota en de ontwikkeling van dikkedarmkanker ondersteunen.

Zowel Nagtegaal als de Zoete zijn enthousiast over de vooruitzichten van immunotherapie – een nieuw soort medicijn dat je immuunsysteem kan helpen de tumor aan te vallen – in de strijd tegen dikkedarmkanker. Verrassend is, dat de bacteriën misschien niet alleen betrokken zijn bij het ontstaan van deze ziekte, maar dat ze ook een effect kunnen hebben op de behandeling van kanker.

“Het is nu vrij duidelijk aangetoond dat de microbiota een rol speelt in hoe goed de immunotherapie werkt,” zegt de Zoete. “Er zijn bacteriën die zij [de microbiologen] hebben geïdentificeerd die de immuuntherapie daadwerkelijk helpen versterken, en omgekeerd zijn er bacteriën waarvan wij denken dat ze slecht zijn. Dus als je bepaalde bacteriën hebt, werkt je immunotherapie gewoon minder goed.” Hij voegt eraan toe dat bepaalde bedrijven al zijn begonnen na te denken over het geven van goede bacteriën aan de patiënt om de effecten van de immunotherapie te verbeteren. Wanneer zouden dergelijke behandelingsopties beschikbaar kunnen komen?

Volgens de Zoete is de zoektocht naar goede bacteriën momenteel in volle gang. Hij verwacht echter niet dat er op korte termijn grote ontwikkelingen zullen plaatsvinden. “Ik denk dat er over 10 jaar genoeg informatie en hulpmiddelen zijn om de microbiota echt te gaan veranderen,” specificeert de Zoete. Wat kunnen we in de tussentijd doen? “Eet niet te veel vlees… en laat het niet te gaar worden!” lacht hij.

Het lijkt misschien alsof we in kringetjes ronddraaien als we deze ziekte in de ene leeftijdsgroep oplossen om het vervolgens in een andere groep te laten opduiken. We kunnen er echter zeker van zijn dat kankerwetenschappers en microbiologen vastbesloten zijn om het probleem bij de wortel aan te pakken. Zij zijn op een missie om meer te weten te komen over de oorzaken, de diagnostiek en de mogelijke behandeling om de negatieve gevolgen van deze ziekte voor eens en voor altijd te minimaliseren.

Bronnen: 

Akimoto, N., Ugai, T., Zhong, R., Hamada, T., Fujiyoshi, K., Giannakis, M., Wu, K., Cao, Y., Ng, K., & Ogino, S. (2021). Rising incidence of early-onset colorectal cancer — a call to action. Nature Reviews Clinical Oncology, 18(4), 230–243. https://doi.org/10.1038/s41571-020-00445-1

Hofseth, L. J., Hebert, J. R., Chanda, A., Chen, H., Love, B. L., Pena, M. M., Murphy, E. A., Sajish, M., Sheth, A., Buckhaults, P. J., & Berger, F. G. (2020). Early-onset colorectal cancer: initial clues and current views. In Nature Reviews Gastroenterology and Hepatology (Vol. 17, Issue 6, pp. 352–364). Nature Research. https://doi.org/10.1038/s41575-019-0253-4

Vuik, F. E. R., Nieuwenburg, S. A. V., Bardou, M., Lansdorp-Vogelaar, I., Dinis-Ribeiro, M., Bento, M. J., Zadnik, V., Pellisé, M., Esteban, L., Kaminski, M. F., Suchanek, S., Ngo, O., Májek, O., Leja, M., Kuipers, E. J., & Spaander, M. C. W. (2019). Increasing incidence of colorectal cancer in young adults in Europe over the last 25 years. Gut. https://doi.org/10.1136/gutjnl-2018-317592

Wong, S. H., & Yu, J. (2019). Gut microbiota in colorectal cancer: mechanisms of action and clinical applications. In Nature Reviews Gastroenterology and Hepatology (Vol. 16, Issue 11, pp. 690–704). Nature Publishing Group. https://doi.org/10.1038/s41575-019-0209-8

Yang, Y., Du, L., Shi, D., Kong, C., Liu, J., Liu, G., Li, X., & Ma, Y. (2021). Dysbiosis of human gut microbiome in young-onset colorectal cancer. Nature Communications, 12(1). https://doi.org/10.1038/s41467-021-27112-y