De onsterfelijke diepvriesmens

Genetisch gemodificeerde cellen, hersenen op chips of nanotechnologie: het zij slechts een paar voorbeelden van manieren die in films en boeken worden gebruikt om personages onsterfelijk te maken. Maar hoe zit het in het echt? Ontwikkelingen in de wetenschap gaan razendsnel en recente doorbraken op het gebied van geneeskunde en technologie hebben de kloof tussen wetenschap en sciencefiction kleiner gemaakt dan ooit. Toch is de kans groot dat deze technologie voor ons te laat komt. Onze enige kans op onsterfelijkheid lijkt zich daarom te baseren op het principe van het cryonisme: je lichaam bevriezen na je dood in de hoop dat je door toekomstige technologie weer tot leven gewekt kan worden. Maar is deze strategie realistisch? Wetenschappers zien in ieder geval nog grote uitdagingen.

Wat als we simpelweg wachten? Wachten op de tijd dat alle geheimen van het leven zijn opgelost en niemand meer ziek is of dood gaat? Deze gedachte kwam in de vorige eeuw op onder wetenschappers geïnteresseerd in onsterfelijkheid. Ze baseerden zich niet alleen op verhalen uit boeken, maar ook op een natuurverschijnsel. Het recente winterse weer liet ons ook weer zien dat sommige insecten zich zo’n mechanisme namelijk al eigen hebben gemaakt. Zij laten zich ’s winters bevriezen totdat warmer weer aanbreekt waarin ze wel weer kunnen overleven.

Een bevroren maar nog levende vlieg (Credit: imageBROKER/Alamy Stock Photo)

Kunnen wij precies datzelfde principe niet gebruiken en ons na onze dood laten invriezen, zodat we dan misschien in de toekomst ook weer tot leven gewekt kunnen worden? In een bevroren staat worden namelijk de processen stopgezet die normaal na je dood je lichaam afbreken, Je zou zo dus in principe voor lange tijd kunnen worden gepreserveerd. Toch zit het niet zo simpel in elkaar. Die insecten maken namelijk een speciaal stofje, glycerol, dat de vorming van ijs tegengaat. Ze maken dus een soort eigen antivriesmiddel, zodat ze niet bevriezen in die lage temperaturen. Wij mensen hebben zoiets natuurlijk niet en bij bevriezing vormen er dan ijskristallen, die de weefsels en organen ernstig kunnen beschadigen. Zonder speciale behandeling tegen ijskristalvorming zou het bevriezen van je lichaam na je dood dus meer kwaad doen dan goed.

Toch zijn er mensen die denken dat je dit probleem kunt omzeilen en wel willen worden bevroren na hun dood. Door je lichaam – en dan vooral je hersenen – na je dood te laten behandelen met bepaalde stoffen, die je weefsels fixeren en ijskristalvorming tegengaan, menen zij dat de schade door bevriezing beperkt blijft. Recent uitgekomen studies laten zien dat je op deze manier inderdaad toch redelijk goed de hersenstructuur van bijvoorbeeld een konijn of rat intact kunt houden. Anderen stellen daartegenover dat ze dat bij mensen nooit hebben kunnen aantonen. Ze kunnen natuurlijk ook niet de op dit moment ingevroren lichamen ontdooien om te kijken of ze nog in goede staat zijn. Daarom blijft het de vraag of deze hoop gegrond is en of cryonisme nou een realistische strategie voor onsterfelijkheid is. Wij zijn er immers ook nog niet in geslaagd de – voor hun tijd goed bewaarde – mummies uit Egypte weer tot leven te wekken.

Cryonics instituut. In één vat passen meerdere lichamen die met vloeibaar stikstof op de juiste temperatuur worden gehouden. (credit: Pixabay)

Om erachter te komen hoe de stand van zaken is binnen de wetenschap sprak ik met een aantal onderzoekers werkzaam in verschillende gebieden binnen de life sciences over de voornaamste uitdagingen rond het cryonisme. Zo ook met Bob Coelingh, die cryo-elektronen microscopie gebruikt binnen zijn onderzoek naar viruseiwitten. Met deze techniek kunnen eiwitten of cellen op extreem lage temperaturen worden ingevroren zonder kristalvorming. Dit wordt vitrificatie genoemd. Daarna kunnen de cellen met elektronen microscopie worden bekeken in natuurlijke staat. Toch gaat dit niet zo makkelijk met een heel lichaam. “het voornaamste probleem zie ik in de omvang van je lichaam. Voor samples dikker dan een halve micrometer moet er al onder hoge druk gevroren worden en dan is de maximale dikte ook slechts een paar micrometer om vitrificatie te bereiken.”

Een heel lichaam intact houden en bevriezen zoals de kleine samples binnen cryo-elektronen microscopie is dus niet haalbaar. Het doel van cryonisten is dan ook om de beschadigingen van het invriezingsproces zo veel mogelijk te beperken. Kes Kloosterhuis, neurobioloog, benadrukt het belang hiervan. “Met name de hersenen bestaan uit heel veel verschillende soorten gespecialiseerde cellen en voor veel van deze cellen zijn ook geen stamcellen meer aanwezig. Dit betekent dat wanneer een deel van deze cellen dood gaat tijdens het bevriezen en ontdooien, deze celen moeilijk te vervangen zijn door nieuwe cellen. Zelfs met futuristische stamceltechnologie blijft daarnaast het probleem bestaan dat je nooit meer je geheugen kunt herstellen wanneer de hersenstructuren daarvan zijn beschadigd.”

Ook Fleur van Oosterom, onderzoeker op het gebied van virussen en het immuunsysteem, is weinig optimistisch over het cryonisme. “Zelfs als de wetenschap in de toekomst zover is dat ze de meest voorkomende doodsoorzaken kunnen genezen, blijven er grote risico’s bestaan. Je eigen immuunsysteem is dan bijvoorbeeld helemaal niet aangepast aan eventuele nieuwe virussen of andere ziekteverwekkers. Het zou jammer zijn om tot leven te worden gewekt en vervolgens weer dood te gaan aan een equivalent van een verkoudheid, griep of bijvoorbeeld corona. Daarnaast brengt het voor de toekomstige generaties risico’s met zich mee. Wat als wij een ziekte bij ons dragen die tegen die tijd is uitgestorven en waar de bevolking inmiddels niet meer immuun voor is? Dat zou tot een pandemie kunnen leiden! Alles samen is dit alleen verantwoord wanneer ook echt alle ziekten kunnen worden genezen. En daar zijn we nog lang niet.”

Kortom, de huidige wetenschap ziet nog een hoop problemen die moeten worden opgelost, voordat cryopreservatie als realistische optie tot onsterfelijkheid kan worden gezien. Voorlopig blijven de ideeën over onsterfelijkheid door cryopreservatie dan ook sciencefiction. Net zoals wij mummies alleen weer tot leven kunnen wekken in boeken en films, zullen toekomstige generaties onze bevroren tijdgenoten misschien ook nooit doen herleven. Toch is dit geen reden voor cryonisten om hun plannen in de ijskast te plaatsen. Zij houden de hoop dat toekomstige technologieën deze obstakels kunnen overwinnen. Als je mensen duizend jaar geleden zou vertellen waar de wetenschap inmiddels toe in staat is, zouden ze je immers ook vertellen om het bij fictie te houden.

Geschreven door: Merle Scholten