Van plasticpollutie tot revolutie

Door Jeanette Morren, 4 april 2022

De eerste week van maart was een historische week: om een einde te maken aan de plasticvervuiling kwamen vertegenwoordigers van 175 landen overeen om voor eind 2024 een juridisch bindend verdrag te smeden. Dit werd besproken op de VN-milieuvergadering in Nairobi. Het hoofd van deze assemblee noemde het verdrag zelfs de “grootste wereldwijde milieudeal” sinds het klimaatakkoord van Parijs uit 2015. Het verdrag zal plannen bevatten om plasticvervuiling in alle mogelijke stadia aan te pakken: van productie, tot consumptie en verwijdering. Een van de intenties is om de plasticvervuiling in oceanen te verminderen. Dit doel wordt gedeeld door The Ocean Cleanup, een Nederlandse non-profitorganisatie die technologieën ontwikkelt om oceanen te ontdoen van plastic. Na hun twee eerste succesvolle technologieën, zijn ze bezig met het testen van een vloot van tien grotere systemen waarvan verwacht wordt dat ze de plastic soep elke vijf jaar met 50% verminderen.

Elke dag werkt The Ocean Cleanup – bestaande uit 120 ingenieurs, wetenschappers, consultants, vrijwilligers en ander personeel – aan hun missie: 90% van het drijvende oceaanplastic hebben verwijderd tegen 2040. In een studie uit 2014 werd geschat dat er meer dan 5 biljoen stukken plastic met een gewicht van 226 miljoen kilo op zee ronddrijven. Om een idee te hebben; dit komt overeen met 8.250.000.000 lege 500ml-flessen. Heel veel dus. Deze studie is de eerste die alle maten van drijvend plastic in de oceanen vergelijkt – gaande van de grootste stukken tot kleine plastic deeltjes. Dezelfde auteur stelde dat deze hoeveelheid ongeveer 0,1% zou bedragen van de jaarlijkse plasticproductie rond die tijd. In een recentere studie wordt een aantal van 5-15 biljoen plastic stukjes geschat – een groot bereik, maar het is moeilijk om concrete cijfers te geven. Plastic eilanden in oceanen kunnen snel veranderen als gevolg van grote stormen en andere extreme weersomstandigheden.

De hoeveelheden plastic in onze oceanen lijken een zandkorrel vergeleken met de totale productie. Als we de plasticvervuiling willen aanpakken, begint dat bovendien met een verlaging van de plasticproductie, meer recycling en een beter afvalbeheer. Het klinkt alsof het verwijderen van plastic uit de oceanen een verloren strijd is. Waarom is het dan toch belangrijk om deze inspanning te leveren?

Ook al lijkt het niet veel, de hoeveelheid plastic die momenteel in de oceaan ronddrijft, veroorzaakt toch een hoop problemen. Je hebt er vast wel eens een gezien: een foto van de darminhoud van een walvis waaruit blijkt dat hij plastic eet, of van een schildpad die gewurgd is in plastic. Plastic wordt per ongeluk opgenomen wanneer dieren het verwarren met voedsel, of door het eten van andere dieren met opgehoopt plastic in hun weefsels. Op die manier verplaatsen plastic deeltjes zich door hele mariene voedselketens. Dit kan leiden tot verminderde voedselopname, verminderde groei en voortplanting, mobiliteitsproblemen en vaak zelfs de dood. Daarnaast vormt plasticvervuiling in oceanen een bedreiging voor bedrijfsactiviteiten zoals toerisme en visserij, en leidt het tot verlies van mariene biodiversiteit. Koraalriffen gaan bijvoorbeeld achteruit als gevolg van verstrikt geraakte vislijnen, schuring en verstikking door plastic afval. Deze ecosystemen zijn uiterst belangrijk, omdat ze onderdak bieden aan vele onderwatersoorten, kustgebieden beschermen tegen extreme golven en een cruciale bron van inkomsten vormen voor veel mensen.

Daarnaast blokkeert zwerfvuil het zonlicht onder water, dat essentieel is voor algen en plankton om te overleven. Deze organismen werken als planten, en zijn verantwoordelijk voor de productie van meer dan 50% van de zuurstof op aarde. Zij verbruiken ook CO2 uit hun omgeving. Op die manier verlagen zij de concentratie van dit broeikasgas in de lucht, dat normaal warmte vasthoudt. Zonder deze piepkleine organismen zou de opwarming van de aarde op een ander niveau liggen.

Plastics voor eenmalig gebruik – zoals boodschappentassen en petflessen – zijn overal en behoren helaas tot de meest vervuilende materialen ter wereld. De Verenigde Naties schatten zelfs dat als we nu geen actie ondernemen, er tegen 2050 meer plastic in de oceaan zal zijn dan vis. De erkende gevaren van plastic in zee hebben wereldwijd tot verschillende initiatieven geleid om dit probleem aan te pakken. The Ocean Cleanup was de eerste die een technologische oplossing ontwikkelde voor de plasticvervuiling in oceanen en kreeg de afgelopen jaren veel media-aandacht. Wat in 2013 begon als een middelbare school project voor Boyan Slat op 18-jarige leeftijd, is nu een van de grootste oceaan clean-up initiatieven wereldwijd.

The Ocean Cleanup lanceerde in 2018 hun eerste grote oceaanopruimtechniek. Het ‘System 001’, hun eerste technologie, is praktisch een synthetische kustlijn. Een van de belangrijkste filosofieën van The Ocean Cleanup is geweest om inspiratie uit de natuur te halen om nieuwe technologieën te ontwikkelen (ook wel: ‘biomimicry’). “Als je naar het strand kijkt, verzamelt het plastic gratis en op zo’n manier dat het uit de oceaan blijft”, legt Slat uit tijdens een van The Ocean Cleanup-conferenties. “In het midden van de oceaan zijn er geen kustlijnen, dus waarom zouden we niet onze eigen kustlijnen creëren?”.

“Op het strand worden plastics gratis ingezameld en zo blijven ze uit de oceaan”

Naast het gebruik van geavanceerde opruimtechnologieën heeft The Ocean Cleanup ook vrijwilligers die ter plaatse afval verzamelen op de stranden.

De technologie van Slat werkt door het plaatsen van grote 800 meter lange U-vormige barrières in de oceaan die plastic afval opvangen. De barrières worden op een diepte van drie meter geplaatst en zijn aan de onderkant open, zodat vissen kunnen ontsnappen. Twee vaartuigen trekken het systeem met een zeer lage snelheid vooruit. De beweging van de vaartuigen veroorzaakt een natuurlijke waterstroom die de kunststoffen langs de twee barrières naar het centrale verzamelgebied voert. Dit gebied, in het midden van de U-vorm, wordt om de paar weken geleegd. De ingezamelde kunststoffen worden gerecycleerd of geupcycled (d.w.z. verwerkt tot een ander product). The Ocean Cleanup geeft toe dat ze nog aan het onderzoeken zijn wat de beste manieren zijn om alle verschillende soorten plastic te recyclen, of om afval te verwerken dat niet kan worden gerecycled. Zij hebben hun eigen zonnebrillen van gerecycleerd plastic gelanceerd, die door The Ocean Cleanup worden verkocht om hun onderzoek te financieren. Daarnaast leggen ze contacten met lokale bedrijven die kunnen helpen bij het upcyclen van afval. Visserij zou bijvoorbeeld plastic visnetten kunnen hergebruiken.

Interceptor Barrier bij Kingston Harbour, Jaimaca. Bron: The Ocean Cleanup.