Een ecosysteem: verwarmd en veranderd

Wist je dat Nederland binnen een eeuw het risico loopt 40% van al zijn natuurlijke biodiversiteit te verliezen? Met biodiversiteit bedoelen we diversiteit van flora en fauna. Dit verlies aan biodiversiteit heeft een netto negatieve impact op de helderheid van water en lucht. Troebel water heeft invloed op voeding van plant- en diersoorten. Zonder schone lucht, water en eten, lopen wij als mensen ook gevaar voor ziektes. 

Planten zijn een belangrijk onderdeel van het ecosysteem. Ieder onderdeel van het ecosysteem moet in balans zijn, zodat een ecosysteem zichzelf in stand houdt. Veranderingen in ecosystemen kunnen soms positief werken op biodiversiteit, zoals wanneer dieren terugkeren naar een ecosysteem. Soms is de verandering slecht, zoals vreemde, invasieve soorten die een ecosysteem binnenvallen en de balans verstoren. Deze verschuiving in balans kan een grote impact op ons hebben door ons ziek te maken.  

Lange lente, meer COVID-19? 

Arnold van Vliet is een bioloog aan de Universiteit Wageningen die vaak op het nieuws komt met berichten over vergroening en natuurbewustzijn. Zijn team publiceerde onlangs een artikel dat er een positieve correlatie tussen stuifmeel in de lucht en verhoogde COVID-19 gevallen is. De luchtconcentraties van stuifmeel zijn gemeten door meetstations   in 31 landen, op 130 plekken. Het aantal COVID-19 gevallen per gebied waar een meetstation is, is gebaseerd op de data die de lokale landoverheid heeft gepubliceerd. Als een meetstation in een groot land is met meerdere steden, word de data van het lokale regio overheid genomen.  

Stuifmeel is belangrijk voor de biodiversiteit van planten. Dit is omdat stuifmeel de mannelijke sporen zijn van zaadplanten. De verspreiding van stuifmeel gebeurt voornamelijk in het voorjaar. Het stuifmeel komt los en wordt verspreid door de wind of water (regen), maar ook door dieren zoals bijen, vleermuizen en vogels. Stuifmeel kan bij sommige mensen hooikoorts veroorzaken.  

Een allergie, zoals hooikoorts, activeert het immuunsysteem. De observatie van Arnold van Vliet dat er meer COVID-19 gevallen zijn bij hoge luchtconcentraties van stuifmeel zou erop kunnen wijzen dat mensen met hooikoorts een vergrote kans hebben op COVID-19. Maar hoe kan dat, als hooikoorts je immuunsysteem activeert? Het bleek dat zelfs individuen zonder hooikoorts ook een vergroot risico liepen op COVID-19 bij veel stuifmeel. Een eiwit in het lichaam genaamd interferon-γ (gamma) wordt minder aangemaakt als stuifmeel wordt ingeademd. Deze gamma eiwitten kunnen voorkomen dat virussen ons infecteren, waaronder het COVID-19 virus. Het inademen van stuifmeel kan het risico op COVID-19 vergroten omdat stuifmeel ons immuunsysteem verzwakt. Daarbij maakt het dus niet uit of je wel of geen hooikoorts hebt. 

Door veranderende weerpatronen beginnen de lente- en zomerseizoenen eerder en duren ze langer. Stuifmeel hangt vooral in de lucht in de lente. Door veranderende weerpatronen beginnen de lente- en zomerseizoenen eerder en duren ze langer. Als Covid-19 voor komende lente niet onder controle is, dit weer voor een besmettingsgolf kan zorgen 

Processierupsen zijn vaak te vinden in lange lijnen, ook wel processies genoemd. Bron: Zorgwijzer

Nog een beetje warmer!? 

Het wordt dus warmer en klimaatpatronen veranderen. Dit veroorzaakt een geleidelijke migratie van veel diersoorten naar het noorden (meer noordelijk betekend kouder, als je boven de evenaar bent) omdat ze hun optimale klimaat volgen. van Vliet gelooft dat de klimaatverandering de reden is voor de komst van de eikenprocessierups. Deze rups is van Frankrijk overgekomen naar Nederland.  

Processierupsen, geboren uit de eieren van de processiemot, voeden zich graag met eiken. Als er eenmaal een broedende populatie is gevestigd, hebben die ook voeding nodig. Eikenbomen worden door ons geplant omdat het grote, mooie bomen zijn. Ze staan nu ook vaak aan de kant van bospaden, waar veel mensen lopen. Deze bomen biedt een ​​ideale plek voor processierupsen om groot te worden. Processierupsen zijn herkenbaar doordat ze samenklonteren in de vorm van een processie. 

De laatste jaren zijn de processierupsen door hun haren in het nieuws geweest. Deze haren bevatten een toxine, thaumetopoeïne genaamd, dat huiduitslag kan veroorzaken en astma-aanvallen kan veroorzaken. Sommige mensen hebben medicijnen nodig om deze huid- en longproblemen te behandelen. 

Een gebrek aan natuurlijke vijanden kent de rups nog niet. Hierdoor zijn de nieuwe ecosystemen van de noordelijke landen een paradijs voor deze rupsjes. 

Zeg nee tegen de grijze eekhoorns! 

Ecosysteem veranderingen zijn niet alleen van het nu. Mensen veranderen al een lange tijd ecosystemen rond hen door ze aan te tasten, bijvoorbeeld door het kappen van bossen. Maar wij veranderen ook ecosystemen  door invasieve soorten te introduceren. Deze soorten zijn niet inheems omdat ze van nature geen deel uitmaken van het ecosysteem. Ze worden als invasief beschouwd omdat ze concurreren en het winnen van lokale soorten. Hierdoor wordt de biodiversiteit bedreigd. 

De rode eekhoorn (links) is kleiner en schuwer dan de grijze eekhoorn (rechts). Bron: The Times

De grijze eekhoorn is een invasieve soort voor Europa. De soort werd in de 18e en 20e eeuw geïntroduceerd in het VK en Italië. Met groot reproductief succes en introducties in andere Europese landen, verdrongen de grijze eekhoorns al snel de lokale rode eekhoorns om voedsel. De grijze eekhoorn kan ook het eekhoornpokkenvirus dragen. Rode eekhoorns worden ziek en sterven door dit virus, maar grijze eekhoorns niet. Dit leidt tot een verdere afname van de populatie van rode eekhoorns 

Grijze eekhoorns vormen niet alleen een risico voor rode eekhoorns. In 2015 ontdekten Britse onderzoekers dat de grijze eekhoorn de Borrelia-bacterie kunnen hosten, die de ziekte van Lyme veroorzaakt. Via een tekenbijt kunnen mensen van deze eekhoorns het ziekte avn Lyme krijgen. Als dit niet wordt behandeld, leidt dit tot chronische ontsteking van de gewrichten, het zenuwstelsel en het hart. Grijze eekhoorns zijn kunnen ook West Nile virus dragen. Dit virus word door muggen verspreid en kan flinke gezondheid schade veroorzaken. 

Gelukkig hebben we (nog) geen wilde grijze eekhoorns in Nederland. Dit komt door strenge maatregeling, in 2016, die de diersoort op de Unielijst van invasieve exoten van de EU heeft gezet. Het is hierdoor verboden de grijze eekhoorns als huisdier te houden.   Dierentuinen met grijze eekhoorns moeten specifieke maatregelen treffen als ze de grijze eekhoorn willen behouden. 

Gezond blijven te midden van al deze veranderingen 

Een gezond ecosysteem houdt zichzelf in balans. Als de mens aanpassingen maakt in het ecosysteem heeft dit grote gevolgen op het ecosysteem. Daarnaast heeft de verandering van de klimaatverandering de grootste impact voor de huidige balans.

Terwijl samenleving bezig is met vergroenen om de klimaatverandering tegen te gaan, is het ook belangrijk om op onze gezondheid te letten. Arnold van Vliet raadt aan dat “hoge risico individuen filterende maskers op doen” als ze gaan wandelen wanneer er veel stuifmeel vrijkomt. Pas ook op voor processierupsen! Vermijd eiken als de processierupsen uitkomen (waarschijnlijk half mei). Als je niet zeker weet hoe de eikenbomen eruit zien, kunt je een wandeling maken door meer open velden of de duinen.  

Je kunt tegenwoordig zelf helpen met onderzoek! Arnold van Vliet heeft apps als GrowApp en NatuurKalendar waar je mee kunt doen aan het monitoren van dieren in het wild. Hij hoopt dat jonge generaties “creativiteit zullen brengen op het gebied van natuurbehoud”, ongeacht de discipline waarmee ze het probleem van veranderende ecosystemen aanpakken. 

“We hebben creatieve en ambitieuze ideeën nodig van jongeren van verschillende disciplines om klimaatverandering tegen te gaan.” – aldus van Vliet

 Gelukkig gelooft van Vliet dat er nog veel potentieel is voor positieve verandering.  Gezond klimaat, gezonde ecosystemen, gezonde mensen. Wat is daar niet positief aan?