Iedereen is verslaafd

Door Robin de Leeuw, 17 april 2023

Uit recent onderzoek van het NOS jeugdjournaal blijken jongeren tussen de 9 en 13 zichzelf ‘telefoonverslaafd’ te vinden. Als we kijken naar cijfers van het centraal bureau van statistiek (CBS), laat dit al in 2020 zien dat 96% van de jongeren (tussen de 12 en 25) bijna dagelijks online zijn en heeft 97% een social media account. Ook initieert Netwerk Mediawijsheid sinds 2012 het Iene Miene media-onderzoek, dat jaarlijks grootschalig mediagebruik monitort in huishoudens met kinderen tot 6 jaar. Hun recentste onderzoek laat zien dat schermgebruik in deze doelgroep toeneemt. Hoewel je bij verslaving misschien denkt aan roken, alcohol of harddrugs, moeten we ons misschien meer zorgen gaan maken om de technologieverslaving. Want wat is hier zo verslavend aan en hoe gaan wij hier mee om?

Afbeelding van Centraal Bureau van statistiek (CBS) Nederland in cijfers, editie 2020

Samen met analytisch filosoof Maura Burke van de Universiteit Utrecht

Afbeelding van Maura Burke, PhD kandidate aan de UU.

denken we na over dit probleem. Haar achtergrond in de wetenschapsfilosofie en expertise in causaliteit (oorzaak en gevolg) helpt haar kritisch te laten nadenken over hoe je om moet gaan met een verslaving. Als antwoord op de vraag wat verslaving is, zegt Burke: “verslaving wordt duidelijk geleid door een neuro-chemische mechanismes, waarvan ik ook denk dat dit verantwoordelijk is voor ons gedrag”. Verslaving is gedrag.

De World Health Organization (WHO) definieert verslaving dan ook als een bepaald soort gedrag, waarbij zij specifiek benoemen dat dit gedrag is waarvan je het gevoel krijgt dat je het moet doen. Verslaving gaat dus niet alleen om verslavende stoffen, zoals nicotine in sigaretten, maar ook om verslavend gedrag. Je kan dus echt verslaafd raken aan een bepaald soort gedrag en de gemakkelijke toegang tot internet beïnvloedt het gedrag van iedereen.

Door het internet krijgen we de mogelijkheid om elke dag op social media te kijken, te gamen, te streamen en/of porno te kijken. Het bespreken van deze eerste drie activiteiten is redelijk mogelijk, maar bij porno kijken is dit een taboe. Vanwege deze rede is er dan ook een grote anonieme online community waarin porno kijken bespreekbaar wordt gemaakt. Hier kunnen mensen hun verhaal kwijt als zij het gevoel hebben hier verslaafd aan te zijn. Deze community heet de NoFap-movement en stimuleert deelnemers om zichzelf te diagnosticeren met porno een verslaving en daarom: 1) geen porno te kijken en 2) niet aan zelf bevrediging te doen.

Over de effectiviteit van de NoFap-movement zijn diverse onderzoeken uitgevoerd door Universiteiten in Engeland, Zweden, Duitsland, China en Nieuw-Zeeland.  Al deze wetenschappers onderzoeken dit onderwerp op een verschillende manier, zoals het bestuderen van forums, individuen te interviewen, tweets te onderzoeken, Youtube video’s te analyseren en er over te filosoferen.  Hoewel alle studies benoemen dat het lijkt dat het onthouden van porno kijken en masturberen een positief effect heeft op je leven, benoemen ze ook dat er geen hard wetenschappelijk bewijs is. Volgens de filosofische studie is het dan ook van belang om rekening te houden met twéé dingen: classificatie en verveling.

Classificatie
Uit onderzoek blijkt dat mensen die helemaal niet verslaafd zijn aan porno, zich eerder verslaafd voelen. Dit effect heet dynamisch nominalisme, bedacht door de filosoof Ian Hacking en Maura Burke legt uit dat dit gaat om ‘classificatie’: “Op de vraag waarom tegenwoordig bij meer mensen ADHD wordt vastgesteld dan in 1950, kan men antwoorden dat er ofwel gewoon meer mensen met ADHD zijn, ofwel dat het niet mogelijk was om ADHD te hebben totdat de optie werd gecreëerd door professionals”. Een druk kind heeft niet direct ADHD, maar door de categorie wordt dit wel sneller gedacht. Het vaak kijken van porno kan dan al snel gezien worden als een verslaving, vooral als dit zo door jouw omgeving wordt gezien. Het onderzoek van het NOS jeugdjournaal over de zelf diagnose van telefoonverslaving kan hier een voorbeeld van zijn. Want je bepaalt van jezelf of je verslaafd bent, op basis van jouw omgeving en de door hen vormgegeven categorie.

Volgens Burke is de NoFap-movement, dat zelf diagnose stimuleert, zeker niet wenselijk. Ze erkent dat het een gevoelige discussie is, want uiteindelijk ben je zelf expert over hoe jij je voelt en jouw ervaringen zijn zeker niet onwaar. Volgens haar ligt het probleem dan ook buiten jezelf: “zelf diagnose gebeurt door sociale barrières, waardoor mensen niet in gesprek durven gaan met een professional.” Wat Burke benoemt is dan ook zorgelijk, want juist een belangrijk onderdeel van de verslaving is hoe de omgeving hierover denkt.
We moeten er dus over praten.

Verveling
Onze maatschappij kampt volgens het filosofisch onderzoek met een probleem dat groter is dan dat van porno of telefoon verslaving, namelijk verveling. De filosoof Bertrand Russel heeft al in 1930 een boek geschreven genaamd De verovering van het geluk, waarin hij toelicht waarom je je simpelweg soms moet kunnen vervelen. Burke erkend het belang hiervan: “als maatschappij zijn we bang voor verveling en zoeken we constant entertainment. Het gaat hierin voornamelijk om balans, want het is ook niet gezond om volledig plezier te onderdrukken.” Het onderdrukken onderschrijft dan ook het gevaar van de NoFap-movement. Volgens Burke roept deze beweging dan ook maatschappelijke problemen op die niet alleen gaan over verslaving of verveling, maar ook over eenzaamheid, beoordelen van seksuele behoeften, ontoegankelijkheid van geestelijke gezondheidszorg en de aanhoudende vraag van entertainment.

Hoewel het probleem dus groter is dan jij bent, kan je nog wel wat doen voor jezelf. Hoe gaan we dus om met verslaving? De filosofie achter classificatie leert ons dat, hoewel je misschien denkt dat je verslaafd bent, dit een misleidende opvatting kan zijn die gestuurd is door jouw omgeving. De filosofie achter verveling leert ons dat we een balans moeten zoeken, want onderdrukken is ook niet de oplossing. Aan Burke heb ik deze vraag ook gesteld, waarop haar advies is: “Een telefoon/game of porno verslaving heeft het karakter van een haat/liefde relatie. We weten dat het in bepaalde mate niet goed is, maar toch kunnen we de verleiding niet weerstaan. Ik zou de zen boeddhistische benaderingen van aandacht aanbevelen. In de aandachtseconomie verliezen we het eigenaarschap van onze aandacht. We moeten leren hoe we het weer onder controle kunnen krijgen over onze eigen aandacht en ‘zen’ lijkt mij de meest effectieve weg om daarheen te gaan.”