Je brein gezond puzzelen?

Nadine Aafjes  6 april

In januari meldde The Lancet Public Health dat in 2050 het aantal gevallen van dementie wereldwijd is verdrievoudigd. In Nederland wordt verwacht dat we van 260.000 mensen met dementie in 2016, naar 620.000 in 2050 gaan. The Lancet Commission on Dementia Prevention, Intervention and Care schat dat 40% hiervan potentieel voorkomen kan worden door een actieve leefstijl. Onder een actieve leefstijl valt bijvoorbeeld regelmatig bewegen, maar ook het blijven uitdagen van je hersenen zelf blijkt erg belangrijk. Het Alzheimer Centrum Limburg probeert er door het project Het Nieuwsgierige Brein achter te komen wat de invloed is van mentale en sociale activiteiten op het risico van dementie op latere leeftijd.

Het Nieuwsgierige Brein

Het Alzheimer Centrum Limburg heeft een speciale onderzoekslijn Risico en Preventie van dementie en probeert op die manier inzicht te krijgen over welke maatregelen je zelf kan nemen om de kans op dementie te verkleinen. Het promotieonderzoek van Lukas Duffner, heet Het Nieuwsgierige Brein en wordt uitgevoerd binnen deze onderzoekslijn. ‘Binnen Het Nieuwsgierige Brein willen wij onderzoeken of mensen die vaker mentaal of sociaal actief zijn een lagere kans hebben om dementie te krijgen’, vertelt Lukas. ‘Hierbij focussen we vooral op vrijetijdsbesteding. Denk bijvoorbeeld aan puzzelen, spelletjes zoals dammen en schaken, een nieuwe taal leren en het bespelen van een muziekinstrument. Ook de rol van sociale activiteiten en het onderhouden van sociale contacten wordt steeds duidelijker, zoals bijvoorbeeld afspreken met vrienden of lid zijn van een vereniging.’

Lukas Duffner, promovendus binnen Het Nieuwsgierige Brein.

De bevindingen van Het Nieuwsgierige Brein zullen uiteindelijk worden toegepast binnen de bestaande MijnBreincoach app. Het doel van de app is om je inzicht te geven in je persoonlijk dementie risicoprofiel. De app is gericht op persoonlijke feedback en doelen. Elke dag krijg je een advies, bijvoorbeeld een Mediterraans recept, een puzzel of een opdracht waarin je bijvoorbeeld contact moet leggen met oude vrienden. Deze app is ontwikkeld door het Alzheimer Centrum Limburg en wordt aangepast als er nieuwe inzichten zijn.

Daag je hersenen uit

Je kan je hersenen uitdagen door steeds nieuwe dingen te leren en moeilijke taken uit te voeren. Het Alzheimer Centrum Limburg heeft data van een Engels onderzoek geanalyseerd en kwam tot de conclusie dat mensen die veel mentale en sociale activiteiten ondernemen een lager risico hebben om op latere leeftijd dementie te krijgen. Een mogelijke verklaring hiervoor is dat het activeren van het brein door mentaal of sociaal actief te zijn bijdraagt aan een soort ‘cognitieve reserve’, wat er later voor zorgt dat je hersenen beter in staat zijn om voor hersenschade te compenseren.

‘We zijn zelf het medicijn’ was de titel van de campagne die het Alzheimer Centrum Limburg voerde om mensen bewust te maken wat je zelf kan doen om de kans op dementie te verkleinen. ‘Mensen denken vaak dat genetische factoren alles bepalen, maar dat klopt niet. Genen spelen wel een rol, maar dat is niet de enige factor’, vertelt Lukas. ‘Door COVID-19 is er een nieuwe drive gekomen in het onderzoeksveld van mentale en sociale factoren. Tijdens de lockdown was je heel beperkt in je sociale contacten. Dat heeft wel onderstreept hoe belangrijk het is voor je algemene welzijn om sociale contacten te hebben. Binnen Het Nieuwsgierige Brein willen we nu ook het verband tussen gevoelens van eenzaamheid en het risico op dementie beter in kaart brengen’, onderstreept Lukas.

Het verschil in geslacht van Alzheimer diagnoses.

Nu invloed hebben op je gezondheid later

De ziekte van Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie. Maar liefst 70% van de dementiepatiënten heeft Alzheimer. In Nederland krijgt 1 op de 3 vrouwen de diagnose Alzheimer, terwijl 1 op de 7 mannen de ziekte krijgt. Alzheimer Nederland werkt samen met het Alzheimer Centrum Limburg en denkt mee over de onderzoeken die worden gedaan. Een actieve leefstijl staat hierin centraal wat onder andere inhoudt: voldoende bewegen, gezond eten, niet roken en weinig alcohol. Daarnaast is het ook belangrijk om de hersenen te activeren en sociale contacten te onderhouden.

Vera Otten, wetenschapsredacteur bij Alzheimer Nederland, vertelt dat het belangrijk is om je er bewust van te zijn dat er al veranderingen optreden in je hersenen tot wel 20 jaar voordat je dementie klachten krijgt. Uit onderzoek blijkt dat vanaf 45 á 50 jaar je leefstijl echt invloed heeft op je hersenen, maar hoe eerder je begint hoe makkelijker het vol te houden is. Vera legt wel nog een belangrijke nuance, ‘Het is wel belangrijk om te onthouden dat je niet alles kan voorkomen, want naast de 40% die dementie kan voorkomen door een actieve leefstijl kan de andere 60% heel gezond leven maar nog steeds dementie krijgen’. Het is ook goed om er bij stil te staan dat een actieve leefstijl niet alleen de kans op Alzheimer verkleint. Als je gaat werken aan een actievere leefstijl verklein je bijvoorbeeld ook de kans op hart- en vaatziekten.

Vera Otten, wetenschapsredacteur bij Alzheimer Nederland.

Het is dus vooral belangrijk om er bewust van te zijn dat je vooral tussen de 45 en 65 jaar veel kan bijdragen aan je gezondheid op latere leeftijd. Als het gaat om de gezondheid van je hersenen gaat het dus niet alleen om gezond eten, maar ook het actief houden van je hersenen en nieuwsgierig blijven. Om deze nieuwe gewoonten aan te leren heeft Vera nog een tip, ‘Maak een Als.. Dan.. plan, om het voor jezelf makkelijk te maken om het vol te houden’. Voor het activeren van je hersenen kan je bijvoorbeeld het plan maken: Als ik ga ontbijten, dan maak ik tegelijkertijd een sudoku. Als je een nieuwe gewoonte wilt aanleren helpt het om het aan een al bestaande gewoonte te koppelen. Je kan vandaag al beginnen met de tip van Lukas, ‘Doe samen iets leuks met je vrienden en blijf je hersenen uitdagen!’.

Bronnen

Duffner LA, Deckers K, Cadar D, Steptoe A, de Vugt M, Köhler S. The role of cognitive and social leisure activities in dementia risk: assessing longitudinal associations of modifiable and non-modifiable risk factors. Epidemiol Psychiatr Sci [Internet]. 2022 Jan 11. Available from: https://www.cambridge.org/core/journals/epidemiology-and-psychiatric-sciences/article/role-of-cognitive-and-social-leisure-activities-in-dementia-risk-assessing-longitudinal-associations-of-modifiable-and-onmodifiable-risk-factors/C059879F6596219196105C2E61633323

Factsheet cijfers en feiten over dementie – Alzheimer Nederland
https://www.alzheimer-nederland.nl/factsheet-cijfers-en-feiten-over-dementie

Het Nieuwsgierige Brein – Het Alzheimer Centrum Limburg
https://www.alzheimercentrumlimburg.nl/onderzoek/2020-het-nieuwsgierige-brein

Nichols E, Steinmetz JD, Vollset SE, Fukutaki K, Chalek J, Abd-Allah F, et al. Estimation of the global prevalence of dementia in 2019 and forecasted prevalence in 2050: an analysis for the Global Burden of Disease Study 2019. Lancet Public Heal. 2022 Feb 1;7(2):e105–25.

Livingston G, Huntley J, Sommerlad A, Ames D, Ballard C, Banerjee S, et al. Dementia prevention, intervention, and care: 2020 report of the Lancet Commission. Lancet [Internet]. 2020 Aug 8. Available from: http://www.thelancet.com/article/S0140673620303676/fulltext