Samen lachen, samen huilen

Je kent het vast wel, iemand anders stoot zijn teen en niet alleen zij maar ook jij verschiet van de pijn. Of wanneer Mufasa in ‘The Lion King’ dood gaat, voel jij je als kijker ook meteen verdrietig. Hoe komt dit toch? Ons empathische vermogen is hier verantwoordelijk voor, dat zorgt dat wij mensen ons kunnen inleven in anderen om ons heen. We gebruiken ons empathisch vermogen vaker op een dag dan je misschien denkt: om je kind te troosten als deze zijn melk omgooit tijdens het ontbijt, om je collega een hart onder de riem te kunnen steken tijdens een spannende presentatie op werk of om de promotie van je beste vriendin te vieren in het café ‘s avonds. Dus empathie is ontzettend handig en belangrijk in ons leven maar hoe werkt het nou in onze hersenen?

Twee hoofdrolspelers in empathie

Dat is precies wat Valeria Gazzoala en haar onderzoeksgroep zich afvroegen. Valeria is een onderzoekster gespecialiseerd in hersenonderzoek en ze richt zich op het ontdekken van welke gebieden in onze hersenen betrokken zijn bij ons empathisch vermogen. Valeria doet onder andere onderzoek naar emotionele besmetting, dit is één vorm van empathie. Een voorbeeld is wanneer jij verschiet van de pijn als iemand anders zijn teen stoot. Je neemt dan zijn gevoel over en je raakt er dus ‘besmet’ door. De hersengebieden amygdala en cortex cingularis anterior, spelen de hoofdrol in onze emotionele besmetting¹. Onze amygdala is een hersengebied dat actief is bij het verwerken en aansturen van onze emoties². Het hersengebied cortex cingularis anterior is een onderdeel van onze hersenschors, een ander woord voor cortex, dat ons helpt bij het registeren van pijn maar ook bij het maken van beslissingen³. Een hele logische combinatie dus als we het over empathie hebben.

Figuur 1 De amygdala is een hersengebied dat in het midden van onze hersenen ligt.  De cortex cigularis anterior, is onderdeel van de prefrontale cortex of prefrontale hersenschors genoemd. Het prefrontale hersenschors, en dus ook het hersengebied cortex cigularis anterior, ligt aan de voorkant van onze hersenen, in de buitenste laag van onze hersenen ⁴.

Altijd al gedacht dat mensen de enige zijn die empathisch kunnen zijn? Dan heb je het mooi mis!

“Ik weet niet zeker of we kunnen spreken van dat ratten alles volledig redeneren en helemaal bewust zijn van hun acties maar het feit is wel dat ze spontaan anderen gaan helpen en daar word ik heel enthousiast van.” vertelde Valeria . Bij knaagdieren zoals ratten maar ook bij makaken spelen de hersengebieden amygdala en cortex cingularis anterior een belangrijke rol in emotionele besmetting.

Figuur 2 In dit figuur wordt emotionele besmetting uitgebeeld. In het linker plaatje is te zien dat de reactie van een rat op het zien van gevaar, in dit geval een kat, bevriezen of verstoppen is. In het tweede plaatje is de zien dat de donker grijze rat ook een angst reactie laat zien, namelijk bevriezen, zonder dat hij zelf gevaar ziet. De donker grijze rat laat deze angst reactie zien als een reactie op de angstreactie van de witte rat. De witte rat kan wel zelf gevaar, een kat, zien. De donker grijze rat neemt dus de emotionele toestand van de witte rat over ⁵

Spiegelneuronen, in de hoofdrol of toch een bijrol?

Een andere hoofdrol speler in ons empathisch vermogen zouden spiegelneuronen zijn. Spiegelneuronen zijn een klein groepje neuronen, hersencellen, die ontdekt zijn in onze motorische hersenschors. Onze motorische hersenschors is verantwoordelijk voor alle bewegingen die wij zien gebeuren maar ook alle bewegingen die wij willen uitvoeren ⁶. Waarom spiegelneuronen geassocieerd worden met empathie legt Valeria aan mij uit “Ze kunnen helpen bij emotionele besmetting omdat ze je eigen ervaringen activeren bij het aanschouwen van iemand anders ervaringen.”. Er is nog wel veel onbekend over spiegelneuronen. “We weten nog niet echt waarom spiegelneuronen ontwikkeld zijn, waarom we ze hebben en wat hun rol is.” voegt Valeria daar aan toe. Dus misschien spelen spiegelneuronen toch meer een bijrol in ons empathisch vermogen.

Leren kunnen we allemaal!

Emotionele besmetting is één van de vormen van empathie. Echter kan je empathie op verschillende manieren uiten. Voorbeelden zijn het herkennen van iemands anders emotionele staat, iemand blij maken zonder dat dat het jou een voordeel oplevert of gemotiveerd zijn om iemand uit gevangenschap te bevrijden, ook weer zonder dat het jou een voordeel oplevert¹. Naast de verschillende vormen van empathie, verschilt het ook nog per individu de mate van zijn of haar empathisch vermogen. Maar hoe goed of hoe slecht je er ook in bent “Empathie kan, net als alles, aan geleerd worden. We zijn niet óf wel óf niet empathisch. We kunnen onszelf trainen om voor een ander te zorgen en om te proberen te bedenken hoe de ander zich voelt.”. Met deze mooie woorden sloot Valeria af.

Ons empathisch vermogen is een puzzel die stukje voor stukje steeds verder opgelost wordt. Het puzzelstukje dat nu toegevoegd mag worden, gaat over twee hoofdrol spelers in ons empathisch vermogen, de hersengebieden amygdala en cortex cingularis anterior. Ze spelen zowel in mensen als in knaagdieren en makaken een belangrijke rol in empathie. Daarnaast is het belangrijk om te onthouden dat empathie iets is dat je kan aanleren. Dus als het sommige dagen iets moeilijker voelt om je kindje tijdens het ontbijt te troosten, die ene collega een peptalk te geven of mee te feesten met je beste vriendin s ‘avonds, dan hoop ik dat de mooie afsluitende woorden van Valeria je steun kunnen bieden.

Bronnen:

1. Paradiso E, Gazzola V, Keysers C. Neural mechanisms necessary for empathy-related phenomena across species. Current Opinion in Neurobiology. 2021;68:107-115. doi:10.1016/j.conb.2021.02.005
2. Pessoa L. Emotion and cognition and the amygdala: From “what is it?” to “what’s to be done?” Neuropsychologia. 2010;48(12):3416-3429. doi:10.1016/J.NEUROPSYCHOLOGIA.2010.06.038
3. Law AJ, Pei Q, Feldon J, Pryce CR, Harrison PJ. Gene expression in the anterior cingulate cortex and amygdala of adolescent marmoset monkeys following parental separations in infancy. Published online 2008. doi:10.1017/S1461145708009723
4. New neuroimaging research helps explain why psychopaths lie effortlessly. Accessed October 27, 2021. https://www.psypost.org/2018/08/new-neuroimaging-research-helps-explain-why-psychopaths-lie-effortlessly-51909
5. Keysers C, Gazzola V. Emotional contagion: Improving survival by preparing for socially sensed threats. doi:10.1016/j.cub.2021.03.100
6. Cook R, Bird G, Catmur C, Press C, Heyes C. Mirror neurons: From origin to function. Behavioral and Brain Sciences. 2014;37(2):177-192. doi:10.1017/S0140525X13000903