Online onderwijs: niet alleen een vloek?

Geschreven door Amy Scheren

Je hoeft maar even door het nieuws te scrollen en je ziet er vast een artikel of post over: hoe gaat het nu verder met het onderwijs na maanden van online les door de COVID-19 pandemie? Na maanden online onderwijs spreken docenten en experts nu over een nieuwe crisis die op de loer ligt: grote leerachterstanden, vooral in het basisonderwijs. Wat middelbare scholieren betreft, lees je vooral nieuwsberichten over ernstige mentale klachten, zoals burn-outs, depressies en toegenomen eenzaamheid. Maar hoe zit het dan met de leerprestaties van leerlingen op de middelbare school?

Een peiling van NOS Stories uit juli 2020 heeft laten zien dat van 3.000 deelnemende leerlingen zeker 38% denkt dat ze door online onderwijs een leerachterstand hebben opgelopen. Julian, die momenteel in 5 VWO zit, heeft de afgelopen maanden al zijn lessen online gevolgd. Hij geeft aan dat hij dit erg moeilijk vond. “Ik had veel moeite om elke dag achter mijn laptop te gaan zitten en geconcentreerd mijn lessen te volgen. Daarnaast kreeg ik veel huiswerk naast de ‘normale’ lessen en miste ik mijn vrienden heel erg.” Julian staat nu nog op overgaan, maar maakt zich wel zorgen. Ook in de talkshows op TV praten schooldirecteuren over dramatische toets cijfers, grote achterstanden en er wordt zelfs gepleit voor aanpassingen van de eindexamens.

Maar is er wel sprake van een leerachterstand? De eerste onderzoeken, uitgevoerd in Nieuw-Zeeland, Duitsland, Ierland en het Verenigd Koninkrijk, tonen aan dat middelbare scholieren zich minder gemotiveerd voelen wanneer zij thuis onderwijs krijgen dan wanneer ze naar school mogen. Maar dat betekent niet dat middelbare scholieren ook een leerachterstand op hebben gelopen. Onderzoek in verschillende Europese landen, waaronder Nederland, heeft aangetoond dat er tot nu toe weinig bewijs is gevonden dat middelbare scholieren in de periode dat ze thuis studeerden grote leerachterstanden hebben opgelopen. Zo vonden onderzoekers van de Universiteit van Groningen begin 2021 dat, ondanks een aanzienlijke afname in de tijd die scholieren thuis aan onderwijs hebben besteed, leerlingen goed op schema liggen in vergelijking met afgelopen jaren. Sterker nog, sommige leerlingen scoren nu zelfs beter bij het beantwoorden van open vragen in een toets. Wetenschappers denken dat dit onder andere wordt veroorzaakt doordat scholieren zich thuis beter konden concentreren en minder tijdsdruk hebben ervaren.

Motivatie van binnenuit

Daarnaast heb je als je online onderwijs volgt meer vrijheid in het plannen van je dag dan je op school hebt. Het online onderwijs geeft je de mogelijkheid om zelfstandig te werken op je eigen tempo. Je moet zorgen dat je je huiswerk af hebt, maar je hebt meer tijd om hieraan te werken en kan dit zelf inplannen. Wanneer je je als leerling vrij voelt om zonder druk van buitenaf een opdracht te maken, wordt je eigen motivatie verhoogd. Onderzoekers aan de Universiteit van Rochester hebben in 2000 al aangetoond dat een hogere eigen motivatie leidt tot beter leren en presteren.

Het volgen van online onderwijs, © Julia M. Cameron – Pexels

Verschillen tussen leerlingen

Toch geven scholieren in de peiling van NOS stories, maar ook in onze enquête aan dat zij thuis minder goed konden leren. Hoe kan dat dan?

Dat komt omdat er grote onderlinge verschillen zijn tussen leerlingen. De thuissituatie van de scholier speelt hierbij een grote rol. Stel je maar eens voor dat je een moeilijk vak moet volgen, terwijl de Wifi om het kwartier uitvalt of je kleine zusje door de docent heen schreeuwt omdat zij op de laptop wil. Zo kan je je echt niet goed concentreren, toch?! Uit onze enquête onder middelbare scholieren blijkt ook dat een leerling tijdens het volgen van online onderwijs mantelzorg verleende. Dit zorgde ervoor dat deze leerling vaker afgeleid was tijdens de les. Natuurlijk zitten dit soort verstoringen het leerproces in de weg.

De rol van de docent

Ook je docent heeft invloed op hoe goed je kan leren tijdens online onderwijs. Onderzoekers van de Hogeschool Utrecht hebben eind 2020 aangetoond dat binnen een groep van 200 Nederlandse docenten (waaronder ook docenten in het voortgezet onderwijs) het gebrek aan interactie tijdens online lesgeven als het grootste nadeel werd ervaren. Deze interactie tussen docenten en hun leerlingen is juist erg belangrijk voor het leerproces. Maar, zo blijkt uit ditzelfde onderzoek, hadden niet alle leerlingen last van dit probleem. Sommige leerlingen die introvert zijn, waren tijdens de online lessen opeens meer aanwezig en actiever dan in de klas tijdens fysieke lessen. Voor deze leerlingen is online onderwijs daarom misschien wel beter voor hun leerproces.

Om goed online onderwijs te kunnen geven, is het belangrijk dat de docent om kan gaan met digitale technologie. Door de snelle omschakeling naar onderwijs op afstand moesten docenten hun manier van lesgeven aanpassen, wat de ene docent meer moeite kostte dan de andere. Deze verplichte omschakeling in de manier van lesgeven heeft ervoor gezorgd dat docenten nu inzien hoe nuttig het gebruik van technologie kan zijn. Onderwijskundig adviseur Mirthe Mangnus van de Universiteit Utrecht merkt dat dit zelfs geldt voor docenten die universitair onderwijs geven. “Voor de pandemie had iedereen wel eens Skype of Facetime gebruikt, maar daar stopte het voor sommigen ook wel mee. Docenten hebben nu in kunnen zien hoeveel potentie online onderwijs tools hebben, en dat dit niet altijd betekent dat het de werkdruk voor de docent zal verhogen.” Ook vertelt Mangnus dat docenten aan de universiteit nu kennis, lesideeën en ervaringen met elkaar delen via online platforms, terwijl dit eerder nog niet zo veel gebeurde. Dit zou kunnen leiden tot vernieuwing van het onderwijs. Onderzoek bevestigt dat Nederlandse docenten in basis-, middelbaar- en hoger onderwijs zich voornemen om het gebruik van technologie in hun lessen te integreren, ook wanneer zij weer op de ‘normale’ manier kunnen lesgegeven.

Docenten en technologie.

Hoe nu verder?

Kortom, door gebruik te maken van online onderwijs hebben docenten en leerlingen tijdens deze pandemie veel geleerd. Ondanks alle zorgen lijkt de opgelopen leerachterstand bij middelbare scholieren niet zo groot te zijn. Door het volgen van onderwijs op afstand kregen leerlingen meer vrijheid en hebben ze minder tijdsdruk ervaren. Ook heeft de COVID-19 pandemie ervoor gezorgd dat docenten beter zijn geworden in het toepassen van digitale technologie tijdens hun lessen. Hoe lang de scholen nu open blijven is onzeker, maar hoe dan ook zal (een vorm van) online onderwijs steeds gebruikelijker worden. Door in de toekomst het online onderwijs beter toe te passen, wordt het niet alleen een vloek, maar ook een zegen.

Bronnen

Enquête afgenomen onder middelbare scholieren op mavo, havo en VWO niveau (klas 3 t/m klas 6)

Interview met Julian, een middelbare scholier uit klas 5, VWO

Interview met Mirthe Mangnus, onderwijskundig adviseur aan de Universiteit Utrecht

NOS (2020, juni 22), ‘De consequenties van online lessen: nu heb ik een 4 voor wiskunde’. https://nos.nl/artikel/2338165-deconsequenties-van-online-lessen-nu-heb-ik-een-4-voor-wiskunde.html

Van der Heyden, W. (2020, november 5). Van een 6,3 naar een 3,5 gemiddeld: leerachterstanden op middelbare scholen dramatisch door corona. EenVandaag, https://eenvandaag.avrotros.nl/item/van-een-63-naar-een-35-gemiddeld-leerachterstanden-op-middelbare-scholen-dramatisch-door-corona/

Wetenschappelijke bronnen

Dietrich, H., Patzina, A., & Lerche, A. (2021). Social inequality in the homeschooling efforts of German high school students during a school closing period. European Societies, 23(sup1), S348-S369.

Grätz, M., & Lipps, O. (2021). Large loss in studying time during the closure of schools in Switzerland in 2020. Research in Social Stratification and Mobility, 71, 100554.

Korkmaz, G., & Toraman, Ç. (2020). Are we ready for the post-COVID-19 educational practice? An investigation into what educators think as to online learning. International Journal of Technology in Education and Science (IJTES), 4(4), 293-309.

Pelikan, E. R., Lüftenegger, M., Holzer, J., Korlat, S., Spiel, C., & Schober, B. (2021). Learning during COVID-19: the role of self-regulated learning, motivation, and procrastination for perceived competence. Zeitschrift für Erziehungswissenschaft, 1-26.

Ryan, R. M., & Deci, E. L. (2000). Intrinsic and extrinsic motivations: Classic definitions and new directions. Contemporary educational psychology, 25(1), 54-67.

van der Spoel, I., Noroozi, O., Schuurink, E., & van Ginkel, S. (2020). Teachers’ online teaching expectations and experiences during the Covid19-pandemic in the Netherlands. European journal of teacher education, 43(4), 623-638.

van der Velde, M., Sense, F., Spijkers, R., Meeter, M., & van Rijn, H. (2021). Lockdown Learning: Changes in Online Study Activity and Performance of Dutch Secondary School Students during the COVID-19 Pandemic.

Yates, A., Starkey, L., Egerton, B., & Flueggen, F. (2020). High school students’ experience of online learning during Covid-19: the influence of technology and pedagogy. Technology, Pedagogy and Education, 1-15.