Kippen vaccineren tegen de vogelgriep is geen eitje

Op dit moment zijn onderzoekers bezig met het testen van vaccins tegen de huidige vogelgriep. Daarnaast heeft de Europese Commissie sinds 12 maar 2023 het vaccineren van kippen toegestaan. Vreemd genoeg kan het vaccin, als het goed werkt, nog niet worden ingezet in de pluimveehouderij. En dat terwijl er maandelijks kippenstallen en hobbybedrijven moeten worden geruimd omdat er vogelgriep is ontdekt.

Het vaccineren tegen de vogelgriep is op dit moment nog geen oplossing die het moeten ruimen kan voorkomen. Dat komt mede omdat de voorwaarden van de Europese Commissie voor het vaccineren tegen de vogelgriep ontzettend streng zijn. Elke week moeten de kippen gecontroleerd worden op de aanwezigheid van het griepvirus. Daarnaast moet er elke vier weken een dierenarts komen om de dieren te controleren. Deze controles zijn volgens de Europese Commissie nodig om onopgemerkte virusverspreiding en het ontstaan van nieuwe griepvirus varianten te voorkomen. Zonder dat het dier er ziek van wordt kunnen gevaccineerde kippen het vogelgriepvirus namelijk wel bij zich dragen. Door het stellen van deze strenge voorwaarden wordt het vaccineren tegen de vogelgriep in de praktijk wel lastig. “Op dit moment zijn er in Nederland simpelweg niet genoeg dierenartsen om al deze controles uit te voeren. Daarnaast zijn er ook hoge kosten aan verbonden. De Europese Commissie zal eerst de voorwaarden voor het vaccineren moeten versoepelen voordat vaccineren in de stallen echt mogelijk is”, zegt Sjaak de Wit, hoogleraar pluimveegezondheidszorg bij de Universiteit van Utrecht.

Dat er in het verleden niet gevaccineerd werd tegen de vogelgriep kwam mede doordat producten van gevaccineerde dieren (eieren, vlees) niet werden gekocht. Sinds 12 maart 2023 heeft de Europese Commissie vaccineren echter toegestaan. Dat betekent dat EU Lidstaten de import van producten van gevaccineerde kippen, als deze aan de strenge voorwaarden voldoen, niet mogen weigeren. De handelsbelemmeringen rondom het exporteren van producten van gevaccineerde kippen binnen de EU zijn hiermee opgelost. Export buiten de EU kan nog wel problemen opleveren omdat de Europese Commissie hierover niets kan zeggen.

Dat de handelsbelemmeringen binnen de EU zijn opgeheven is een belangrijke eerste stap, maar daarnaast moet er ook een vaccin tegen de vogelgriep beschikbaar zijn. Onderzoekers van Wageningen Bioveterinary Research (WBVR) zijn hard bezig geweest met het testen van vier vaccins tegen het huidige vogelgriepvirus. Op 17 maart 2023 kwamen de resultaten van de eerste tests naar buiten: twee van de vier vaccins blijken succesvol te zijn. “Een succesvol vaccin moet zowel kippen beschermen tegen ziek worden als zorgen dat het virus zich niet verder verspreidt”, aldus De Wit. In opdracht van de minister van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit gaat WBVR de twee vaccins met de succesvolle eerste resultaten testen in de praktijk. Daarnaast gaat de minister een pilot voorbereiden om pluimveebedrijven in Nederland op grote schaal te vaccineren.

Wereldwijd is er lang een non-vaccinatie beleid geweest tegen de vogelgriep. Dit kwam omdat vroeger de dodelijke variant van de vogelgriep niet circuleerde in wilde vogels. Alleen in een pluimveestal die was besmet door wilde vogels muteerde de milde variant van het virus soms in de dodelijke variant. Door de stallen waar de dodelijke variant was ontstaan te ruimen, was je als land af van het dodelijke vogelgriep virus. Qua kosten en veiligheid was het daardoor goedkoper en veiliger om een stal te ruimen dan om vaccins te maken. “Er was een non-vaccinatie beleid omdat een uitbraak van de dodelijke vogelgriep variant zeldzaam was”, aldus De Wit. De afgelopen jaren is het dodelijke vogelgriepvirus echter ook in wilde vogels ging circuleren. Sinds 2004 heeft het virus zich zo aangepast dat het steeds meer en meer soorten vogels besmette. Hierdoor is de dodelijke variant ook in de natuur gaan voorkomen. “Het vogelgriepvirus van dit moment is ontzettend succesvol, het heeft zich weten aan te passen aan honderden vogelsoorten. Het virus komt inmiddels op vijf continenten voor. Dat is uniek en nooit eerder gebeurd” zegt De Wit. “Hierdoor is er een constante dreiging uit de natuur en is stallen ruimen geen oplossing meer”.

De afgelopen jaren is wel geprobeerd pluimvee te beschermen door een nationale ophokplicht in te stellen, door het plaatsen van gaas rondom de stallen en door het dragen van beschermende kleding door de boeren en noodzakelijke bezoekers. Ondanks al deze maatregelen zijn er nog steeds veel besmettingen. “Dieren 100% afschermen van de natuur kan niet. Eén veertje of één honderdste gram poep van een besmette (wilde) vogel is al genoeg om een hele pluimvee stal te besmetten”, zegt De Wit. “De bron van de uitbraak zal altijd aanwezig blijven in de natuur. Vaccinatie is de enige maatregel die er is om pluimvee maximaal te beschermen tegen de vogelgriep”.

Op dit moment zijn er dus vaccins in aantocht, maar ze moeten nog wel officieel goedgekeurd worden. De voorwaarden van het vaccineren zijn alleen te streng om in de praktijk te gaan vaccineren als het vaccin er is. Er zit dus niets anders op dan de kippen binnen te houden en ze zoveel mogelijk af te schermen van wilde vogels. Sjaak de Wit is wel optimistisch: “De komende jaren gaan we nog veel leren over het vaccineren en het beschermen van ons pluimvee. De positieve resultaten van de vaccins zijn bemoedigend. Als de Europese Commissie de voorwaarden rondom het vaccineren versoepelt, dan is de toekomst voor het vaccineren van kippen tegen de vogelgriep zeker positief”

Bronnen

Avian Immunology derde editie (5 december 2021)
https://www.elsevier.com/books/avian-immunology/kaspers/978-0-12-818708-1

Europese Commissie, vogelgriep (6 maart 2023)
https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/horizon-magazine/bird-flu-surges-europe-race-stop-spread

Kamerbrief over resultaten vaccinproef vogelgriep en vervolgstappen (17 maart 2023)
Kamerbrief over resultaten vaccinproef vogelgriep en vervolgstappen | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl

Wageningen University & Research, vogelgriep
https://www.wur.nl/nl/onderzoek-resultaten/onderzoeksinstituten/bioveterinary-research/dierziekten/virusziekten/vogelgriep-in-nederland-2.htm

Interview met Sjaak de Wit, Hoogleraar Pluimveegezondheidszorg bij de Universiteit van Utrecht